İzmir
Balkan coğrafyasında baharın gelişini tebrik kartı geleneklerinden bir tanesi bulunan "marteniçka" bilekliği, Bulgaristan göçmenlerinin koyu yaşamış bulunduğu kentlerden İzmir'de, baharın önce kocaoğlan bulunan mart ayının başlamasıyla bileklere takıldı.
Kırmızı ve alkan iplerle örülen ve "marteniçka" ismi maruz bilekliklerin baharın gelişini muştulamak neredeyse takılmaya başlanması, Bulgaristan göçmenlerinin aktarımıyla Türkiye'de de yaşatılan ilkbahar gelenekleri ortada arazi alıyor. Göçmenlerin yanı esna bu geleneği öğrenenlerin küsurat isteğiyle marteniçka inşası da uyanıklık görüyor.
İzmir Balkan Göçmenleri Kültür ve Dayanışma Derneği Genel Başkanı Abdurrahim Nursoy, AA muhabirine, kavi şita mevsiminden sonraları refah ve bereketin yaşanacağı baharın gelmesinin, ayrımlı kültürlerde gün süresince kutlandığına dikkati çekti.
"Leylek görürse bileziği çıkarır"
Bulgaristan'da da 1300'lü zamanlardan buyana baharın gelişinin "marteniçka" bileklikleriyle kutlandığını tabir fail Nursoy, kendisinin de marteniçkayı Kırcaali'de ilkokula başladığında tanıdığını aktardı.
Her sene 1 Mart'ta hoca ve arkadaşlarının, baharın gelişini bu bilekleri takarak kutladığını kaydeden Nursoy, "Marteniçka baharla beraberce yaşanmış bulunan uyanışın, artağanlık ve bolluğun simgesidir." dedi.
Nursoy, Türkiye'ye, 1989 senesinde süregelen mecburi barhana sürecinde Bulgaristan göçmenlerince taşınan "gelenek göçü" kendisine nitelendirdiği marteniçkanın, göçmenlerin koyu bulunduğu İzmir, Bursa, İstanbul ve Trakya’daki vilayetlerde yaşatıldığını vurguladı.
Süs kendisine meydana getirilen hediyelik bilekliğin karı yakınlarına ve arkadaşlara bağış edilmesinin ayrışık inanış ve uygulamaları barındırdığını özetleyen Nursoy, şu detayları verdi:
"Ay başlangıcında takılan bileklik mart süresince bilekte kalır. Takılırken sağlık, şans, bolluk, artağanlık neredeyse dobra dileklerde bulunulur, arzu tutulmadan takılamaz. Marteniçka takan kişi, şayet leylek görürse bileziği çıkarır ve çiçek açan rastgele indinde nebat yahut ağacın dalına asarak afiyet düşüncesince afsun eder. O ad şayet ay sonuna denli leylek görmemişse 31 Mart'ta çıkarır ve indinde dahaki seneye denli isterse bileziği saklayabilir. Bir ritüele göre, arzu tutulan yerde marteniçka toprağa gömülür yahut taşın dibine konulur. Leylek gördükten sonraları marteniçkayı ağaca bağlamanın dileğin onama olunmasını sağladığına inanılır. Bir apayrı pratikte da marteniçka çıkarıldıktan sonraları gailesiz indinde sonuç fidanına bağlanır veya etrafta on paralık amut olmadan indinde taşın dibine konulur. Taşın altında aşırı karınca var ise o senenin artımlı geçeceğine inanılır."
Talepler gücük ay böylecene başlıyor
Marteniçka imalatında makbul alkan ve al renklerin Türk kültüründe de sembolik anlamlar taşıdığını tamlayan Nursoy, "Beyaz temizlik, duruluk, saflık, irilik ve yaşlılıkta olgunluğu özümleme eder. Ateşin rengi bulunan kırmızının da temizleyici ve kutsayıcı yanı vardır." dedi.
Marteniçka karşılayıcı hulliyat tasarımcısı Demet Coşan da geleneğe akla yatkın kendisine al ve alkan iplerle meydana getirilen bilekliğe öğrenci gereğince kalp, yonca, fil neredeyse figürler de takılabildiğini, çoğu kez göz boncuğuyla bu arada yeğleme edildiğini dile getirdi.
Coşan, bileziği konfirmasyon ederken ritüele gereğince arzu tutmadan takılmaması icap ettiğini hatırlattıklarını kaydederek, "İzmir'de de aşırı yeğleme ediliyor. Şubat sonu mart başına akilane siparişlerimizi almaya başlıyoruz. Her sene bu bilekliklerden koyu istem alıyoruz." dedi.
