İstanbul
Batı Anadolu'nun kırkyıllık geleneği deve güreşleri, rastgele birlikte sene kasım-mart ayları ortada Çanakkale'den Balıkesir'e, İzmir'den Aydın'a, Muğla'dan Antalya'ya uzanan serbest birlikte coğrafyayı eş birlikte tutkuda birleştiriyor.
Deve güreşi sahasıyla isimli sanlı beldelerde şenlik havası estiren deve güreşleri, izleyenlere de nazirsiz birlikte kültürel birikim yaşatıyor.
Güreş meydanına çıkma devlerin birtakım nitelikleri taşıması gerekiyor. Yalnızca, "yoz" denilen birlikte kıta hörgüçlü kadın develer ile "buhur" ismi sunulan ikiz hörgüçlü eş develerin yavrusu bulunan ve "tülü" adına isimlendirilen eş develer, er meydanı düşüncesince "savran" ismi sunulan bakıcılar kabilinden hazırlanıyor.
Soya ilgili adına seçilen birlikte devenin meydana çıkması düşüncesince güreşçi kanından olması, tülü (melez deve) olması, dişleri, yaşı denli nice ehemmiyetli ölçüt gösteriş oynuyor.
Becerileri derece süsleriyle de özen çekiyorlar
Tülü develer, güreş evveliyat malikleri kabilinden itinayla hazırlanıyor. Meydandaki becerileri derece süsleriyle de özen çekici devlere, aşırtma, ibik, yakışıklı geri bezgi ve boyunluk (muskalık) ismi sunulan tezyinat takılıyor, birlikte konuşma yapıtı denli hasıl havutların (deve semeri) arkasına süslenmiş birlikte çaput üstünde yazılan adları asılıyor.
Kimi beldelerde tülü develer süslendikten sonraları güreş evveliyat bateri zurna eşliğinde sokaklarda dolaştırılıyor.
"Ayak", "orta", "başaltı" ve "baş" adına tanımlanan dört ayrımlı destan ve kilogram kategorisine mucibince meydana getirilen güreşlerde develer, gayrı güreşlerde bulunduğu denli "pehlivan" adına adlandırılıyor.
Güreş meydanına çıkarken "cazgır" ismi sunulan sunucular kabilinden sesli duyuru edilen develerin alandan galip ayrılabilmesi düşüncesince rakibini kaçırtması, çaresizce bağırtması yahut yere yıkması gerekiyor.
Develerin birbirine dokunca vermemesi düşüncesince "urgancı" ismi sunulan eşhas de görünürde fariza yapıyor. Gerektiği devir urganları kullanan bu kişiler, develeri birbirinden uzaklaştırıyor. Ayrıca develerin birbirini ısırmaması düşüncesince de ağızları, dudak bağcılar kabilinden bağlanıyor.
Güreş meydanında 3 kıta ölçülü yargıcı ve masa hakemi fariza yaparak, gerektiğinde hale engelleme ediyor.
Develerin savaşı esnasında ise yakınlarda şenlik havası esiyor. Deve sucuğunun pişirildiği şişman mangallar kuruluyor, seyirciler güreşleri piknik masalarından heyecanla seyrediyor.
"İçgüdüleri aşırı efdal ve duygusaldırlar"
Güreşlere Aydın İnciliova'dan "Karabiber" isimli devesiyle eklenmiş bulunan kepçe operatörü Hakan Çetinkaya, deve güreşlerinin halk bilimsel demonstrasyon adına yapıldığını, bunu "develerin kavgası" adına nitelendirmenin akla yatkın olmadığını, develerin, içgüdülü birlikte eylemle güreştiğini söyledi.
Yaz aylarında develeri ot ve oyun ile beslediklerini, korunaklı damlarda baktıklarını özetleyen Çetinkaya, "Develer göz boncuğu biçimde bizlere yahut başkalarına dokunca vermez. Kış aylarında develerin kızma dönemleri vardır. Ağızlarından çıkan köpük de kızdıklarına ilişkin belirtidir. Kuyruk vurup, dövünürler. Her hafta alışveriş günleri bu halk bilimsel demonstrasyon yapılır. Bunlarda rastgele birlikte menfaat, yarar yoktur. Atalarımızın bizlere birlikte mirasıdır." sanarak konuştu.
Deve dikiz işini istekle yaptığını dile getiren Çetinkaya, "Çoğu insanoğlu deveden korkar, yanına yaklaşamaz ancak kılıç severiz, sarılırız, okşarız. Bu hayvanların içgüdüleri aşırı efdal ve duygusaldırlar. Kızgınlıkla birlikte akıntı yapmış olursanız size küser, bunu da tavırlarından anlarsınız." dedi.
"İnsan kedisini, köpeğini ne severse ego de devemi seviyorum"
Deve merakının babasından kalma bulunduğunu tabir fail Çetinkaya, "Babam 1992-1998 yılları ortada meydanlarda güreşçi develeri güreştirmiş. Babam merhum olunca ego güreştirmeye başladım. İnsan kedisini, köpeğini ne severse ego de devemi seviyorum, küçükken bu yârenlik bizlere aşılandı." dedi.
Bir devenin sayı farkı 7 yaşından sonraları güreştirildiğini, öğütücü diş kadın dişlerini çıkartmadan, hesabına üşümesin sanarak giyim havutu vurulmadan güreştirilmediğini özetleyen Çetinkaya, rastgele birlikte eşsiz devenin semiz güreşlerde bulunduğu denli kendine has güreş sitili olduğunu, birtakım develer kendini güreş dair geliştiremezken, birtakım develerin kabiliyetini sahibinin yardımı ile geliştirdiğini söyledi.
Develere bulunan alakanın birlikte kıta kaynağının yârenlik bulunduğunu tabir fail Çetinkaya, laflarına şöyleki bitmeme etti:
"Sevmeyen birlikte insanı buraya getiremezsiniz. Hayvanseverler işin içre olmadıkları düşüncesince bilmiyorlar. Bu güreşlerde hayvanların birbirine dokunca vermemesi düşüncesince lazım hepsi tedbirler alınıyor. Saha görevlilerimiz develerin birbirini ısırmaması, sahada engelleme eylemek düşüncesince anık bekliyor. Develeri kılıç gücün güreştirmiyoruz. Şimdi develeri salalım, gene gürültü ederler. Biz hazırlık almazsak henüz çirkin şeyler olabilir. Biz hepsi tedbirleri alarak güreştiriyoruz. Güreşmedikleri takdirde hırçınlıklarının önüne geçip, zapt edemezsiniz, insanoğlu gücü yetmez."
Devesini ailenin birlikte ferdi denli gördüğünü dile getiren Çetinkaya, "İnsan ne birlikte köpeğe evinde bakıyorsa, kılıç de develerimize zemini halı ciltli damlarda elimizden geldiği derece iyi bakıyoruz. Canım sıkılmış bulunduğu devir devemin yanına gider, onunla dertleşip konuşurum." niteleyerek laflarını tamamladı.
