Pekin
Geçmişte şehri çevreleyen surların bulunmuş yer aldığı ikinci mekân yolu üstündeki mahfuz nadir vakti yapılardan Antik Pekin Rasathanesi, "dünyadaki en emektar gözlemevlerinden biri" kendisine biliniyor.
Müzeye dönüştürülen rasathanede, aralarında âlem küresi, eliptik bilezikler, şems ve ay saatleri ile zaviye ölçerlerin yer aldığı baş döndürücü sayıda mekanik müşahede cihazı bulunuyor.
Teleskobun 17. yüzyıldaki icadından evvela imal edilen tesisat ve düzenekler, Çin uygarlığının asrılar süresince vakti akilane biçimde ölçebilmek ve âlem olaylarının düzenini anlayabilmek düşüncesince uygun âlem ilmî dürme verdiği önemi ortaya koyuyor.
Ming Hanedanı çağında 1442’de kurulan rasathane, Ming ve arkası sıra mevrut Çing Hanedanı devirlerinde, 20. çağ başına derece görev verdi.
Hollandalı Cizvit karabaş Ferdinand Verbiest, 1673'te rasathanenin sorumluluğunu üstlenirken, baş döndürücü sayıda takdir aletini baştan yaptırdı ve birtakımı dünkü aletler geliştirdi.
İki değişik anlayışı seçmeci biçimde ortak araya getirmiş yer aldığı gözleniyor
Rasathane müzesi, 40 metreye 40 mt. derece ve 15 mt. yüksekliğindeki talih kulesi, bahçe, işporta kısımlarının çevrelediği iç avludan oluşuyor.
Avlu, bostan ve kulede asılları ve replikaları sergilenen maşa ve düzeneklerdeki dragon süslemeleri, Batı teknolojisi ile anadan görme Çin kültürünü ve estetiğini birleştiren ortak anlayışı yansıtıyor.
Sergi alanlarının çevrelediği iç avluda; kuzey saati, ay saati, Güneş’in üstünlük açısını ölçen dördül küllük ve kelepçe küresi replikaları bulunuyor.
Sur kulesinde ise Dünya ve Güneş'in konumlarını, semavi hareketlerin süresini, gün-gece eşitliklerini (ekinoks) ile devir dönümlerini (solstis) saptamaya hadim kelepçe küresi ile yıldızların konum-yükseklik açılarını ölçmeye hadim sekstant, kadran, teodolit ve altazimut aletlerinden birer kalıp görülebiliyor.
Verbiest kabilinden 1673'te yaptırılan, âlem cisimlerinin beliriş ve kayboluş zamanlarını ve rastgele andaki üstünlük açılarını belirlemeye yarayan, kuzey haritalarının hazırlanmasına asistan âlem küresi ise kulenin ortasına konuşlandırılmış.
Geleneksel Çin âlem bilimi, istiva hattı eksenliydi, Dünya’nın kişi etrafındaki dönüşünü esasi alıyordu ve polar çevresindeki daim görülebilen yıldızların gözlemlenmesine dayanıyordu. Oysa Batı âlem bilimi, Dünya’nın Güneş etrafındaki dönüşünü esasi almaktadır ve Güneş ile doğan âlem cisimlerinin mevkut hareketlerine odaklanıyordu.
Antik Pekin Rasathanesi Müzesi'ndeki rasatçı evveliyat aletlerin Çin ve Batı’daki dü değişik anlayışı seçmeci biçimde ortak araya getirmiş yer aldığı gözleniyor.
"Göğün Oğlu" ve "göksel yetki"
Çin’deki âlem bilgi çalışmalarının vakti 3 bin sene geriye gidiyor. İmparatorluk âlem bilimcileri, alışılmış Çin kozmolojisine gereğince “Göğün Oğlu” olduğuna inanılan İmparator’u, gökçül dek ve değişiklikleri üzerine bilgilendiriyorlardı.
İmparator, rejim yetkisini “göklerden” alıyordu. Adil olmayan, kavisli ortak idare, “göğün hükmünün” değişmesine, imparatorun “göksel yetkisini” kaybetmesine kez açabilirdi. Bu nedenle âlem bilimi, iktidarı ve siyaseti yakından ait ortak çalışkanlık alanıydı.
Şang Hanedanı devrinde, MÖ 1300 yöresinde evvela kuzey haritasının yapıldığı kestirim ediliyor. Takımyıldızları “hane” ismi maruz 28 alana ayıran Çin’e saf sınıflandırmaya bu devirden kalma “kehanet kemikleri” ismi maruz kazı ilmî bulgularda rastlanıyor.
Düzenli âlem ilmî gözlemler ve buna bağlı etraflıca kayıtların evvela örnekleri Savaşan Devletler çağında (MÖ 475-221) ortaya çıktı, alışılmış Çin ilhanlık anlayışının şekillendiği Han Hanedanı devri (MÖ 206-MS 220) ve sonra gelişti ve kurumlaştı.
Budizm’in Çin’de yayılmasıyla Hint âlem biliminin kavramları, Doğu Han Hanedanı döneminden (25-220) itibaren başta Tang Hanedanı çağında (618-907) benimsenmeye başlandı.
9. ve 12. yüzyıllarda giranbaha açığını canlı İslam âlem biliminin fehva ve bulguları da Moğol menşeli Yuan Hanedanı çağında (1271-1368) Saray’da görevlendirilen Müslüman âlem bilimcilerle Çin topraklarına ulaştı.
Çin’e 16. asrın sonundan itibaren girmeye başlamış olan Hristiyan Cizvit misyonerler ise Batı’nın kuzey bilimi fehva ve araçlarını aktardı. Cizvitler, Çin'de matematik, astronomi, haritacılık, coğrafya üzere ilmî ve beceri bölgelerin gelişimine katkıda bulundu.
Bugün encam teknolojiye erbap baş döndürücü sayıda teleskoba ve gözlemevine ev sahipliği işleyen başkaca kişi feza programını örümcek Çin, "modern âlem bilimi dalında en encam ülkelerden birisi" konumunda bulunuyor.
