Trabzon
Karadeniz Teknik Üniversitesi (KTÜ) İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. İsmail Köse, Azerbaycan topraklarının Ermenistan işgalinden kurtarılmasıyla sonuçlanan 44 günce savaşın akabinde açıklayan bildirinin en ehemmiyetli maddeleri ortada arazi düzlük Zengezur koridorunun önemine müteallik AA muhabirine değerlendirmede bulundu.
Türkiye ile Azerbaycan ortada direkt karaca yolu bağlantısı kurulacak koridorun Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulduğu senelerden buyana ön planda bulunan aşırı ehemmiyetli ortak güzergah olduğuna dikkati çekici Köse, bahis konusu koridorun, 1921 senesinde Türkiye ile Sovyet Rusya ortada imzalanmış bulunan Sovyet Rusya Dostluk ve Kardeşlik Antlaşması'nın (Moskova Antlaşması) da en ehemmiyetli maddelerinden birisi bulunduğunu belirterek, şöyleki konuştu:
"Moskova Antlaşmasında aşırı ehemmiyetli ortak bap vardır; 'Nahçıvan Bölgesi ya Rusya'da duracak ya Azerbaycan'a verilecektir. Üçüncü ortak devlete Nahçıvan banko teyit edilemeyecek, devredilemeyecektir.' Buradaki üçüncü büyüklük açık açık Ermenistan'dır. Mustafa Kemal Atatürk ilkin Nahçıvan'ın Ermenistan'a bırakılmaması ve Türkiye ile Azerbaycan arasında, zımnında Orta Asya-Türkistan Bölgesi arasındaki iletişimin sağlanmasını, müdafaasını arzuluyordu." ifadelerini kullandı.
Karabağ'ın 1989 yılına denli Azerbaycan'a müteallik bulunduğunu ve Türkiye'nin Nahçıvan ve Karabağ üstünden Azerbaycan ile karaca bağlantısının sağlanmış vaziyette bulunduğunu tabir fail Köse, şöyleki konuştu:
"Burada Dilucu Sınır Kapısı ön plana çıkıyor. Dilucu, hudayinabit Atatürk'ün özlük hazinesinden verdiği söylenen altınlarla İran'dan satın almış olduğu topraklardır. Bu 15 kilometrelik aralık sebebiyle tığ Dilucu ile Nahçıvan'a, Nahçıvan üstünden de Karabağ'a, Azerbaycan'a bağlanak sağlayabiliyorduk. 1989 senesinde Karabağ'ın statüsü Yüce Sovyet Konseyi çeşidinden değiştirildi ve Sovyetler Birliği yıkılırken Ermenistan'a teyit edildi. Burada Nahçıvan teyit edilseydi şayet, Türkiye'nin Moskova Antlaşmasına mucibince garantörlük hakkı ortaya çıkacaktı ancak Karabağ üstünde Türkiye'nin rastgele gır hakkı bulunan değildi.
Halen de antlaşmalara ait Türkiye'nin Karabağ üstünde gır hakkı yok ancak Nahçıvan üstünde garantörlük hakkı halen saklıdır. Çünkü Moskova Antlaşması halen yürürlüktedir. Dolayısıyla Karabağ'ı karışma ettiğinizde Türkiye ile Azerbaycan'ı, Türkiye ile Türkistan'ın bağlantısını kesmiş olursunuz. Böyle de oldu. Sovyetler Birliği ve daha sonra Rusya Federasyonu bunu şuurlu namına yaptı. Bilinçli namına Türkiye'nin Türkistan bölgesiyle, Turan bölgesiyle enformasyon kurmasını istemedi."
"Doğal kavara yağı lambası yağı ve saha yağı borazan hatlarını Turan koridorunda göreceğiz"
Köse, 10 Kasım 2020'de Azerbaycan topraklarının Ermenistan işgalinden kurtarılmasıyla sonuçlanan savaşın akabinde Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in Karabağ'da çatışmaların sona erdiğinin duyuru edilmiş olduğu bildiriye imza attığını anımsatarak, bildirinin en ehemmiyetli maddelerinden birinin, ilkin Azerbaycan'ın gün batısı illeri ile Nahçıvan'ı birleştirecek Zengezur koridorunun faaliyete geçirilmesi olduğuna dikkati çekti.
"Turan koridorunun en sonunda 100 sene sonraları açılabilmesi aşırı önemli. Ben ve bununla ilgilenen hacısı hocası bunun önemini ölçüm ediyordur." ifadelerinin kullanan Köse, şunları kaydetti:
"Koridor ne getirecek? Doğal kavara yağı lambası yağı ve saha yağı borazan çizgileri geçmiş evrede koridordan kurulmayacak. Çünkü natürel kavara yağı lambası yağı ve saha yağı şişman yatırımlardan kapital sakıncasız bulunmadığı alanlara envestisman yapmaz. Bütün dünyada böyledir. Biraz koridorun yerleşmesi, kullanılabilirliğin ve sürdürebilirliğinin görülmesi gerekecek. Sonrasında tığ natürel kavara yağı lambası yağı ve saha yağı borazan hatlarını Turan koridorunda göreceğiz. Tren yolu yapılacaktır. Eski İpek Yolu, kadim İpek Yolu canlandırılabilecektir ve Orta Asya'dan Türkiye'ye transit, direkt üçüncü ortak ülkenin müdahalesine ve iznine gerekseme kalmadan bağlanak sağlanabilecektir. Türk tırları üçüncü ortak ülkenin iznine ve vergilendirilmesine, bazı bazı nahak yere ve extra vergilendirmelerine verilen kalmadan rahatlıkla Türk dünyası ile enformasyon kurabilecektir. Stratejik ve hesaplı namına bahsettiğimiz aralık gelecekte, çağ öngörülenden ve ya umulandan aşırı henüz ortak tomar yardım sağlayabilecek niteliktedir."
"Ermeni devletinin alanda muvazeneli politikalar geliştirebilmesinin yolu Türkiye ile ilişkilerden geçmektedir"
"Turan koridoru" namına adlandırdığı Zengezur koridorunun oluşturulmasını Ermenistan ve İran'ın istemediğini korumak için çaba sarfeden Köse, Rusya'nın şu anda kendisini güvende hissettiği düşüncesince bunu aşırı önemsemediğine inandığını dile getirdi.
Türkiye ile Ermenistan arasındaki ilişkilere de yer veren Köse, şöyleki bitmeme etti:
"Ermeni devletinin ayakta kalabilmesi, Ermeni devletinin birliğini sağlayabilmesi, Ermeni devletinin alanda muvazeneli politikalar geliştirebilmesinin yolu Türkiye ile ilişkilerden geçmektedir. Türkiye, Ermenistan ile ilişkileri geliştirmese de var kabil ancak Ermenistan Türkiye ile güzel ilgiler geliştirmezse varlığı Rusya'nın ve İran'ın denetiminde kalır. Bunu Ermeni devleti de biliyordur. Dolaysıyla Peşinyan'ın ölçülü politikaları izlem ederek, koşulların da meraklı bırakmasıyla arka etap attığını görüyoruz. Direnecektir ancak bundan sonraları eşyanın tabiatı bellidir. 100 sene sonraları da olsa Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün kafasındaki plan, Atatürk’ün öngörüsüyle meydana getirmeye çalışmış olduğu Türkistan-Orta Asya koridoru kurulacaktır."
Zengezur koridorunun problemsiz işlemesiyle beraberce Türkiye'nin hem izlemsel bununla müşterek hesaplı kazanımlarının aşırı henüz çalışan ve açık biçimde görüleceğini vurgulayan Köse, "Doğal kavara yağı lambası yağı ve saha yağı borazan çizgileri aşırı henüz ehven aşırı henüz emeksiz ortak şekilde, 650 kilometrelik ortak alandan bahsediyoruz. Bu düzlük Gürcistan üstünden 1000 kilometreden henüz fazla. Kısalan ve kolaylaşan ortak güzergâh kurulabilecektir. Birkaç yıla ihtiyacımız var. Bu çağda politikaların aşırı titiz ve koridoru koruyacak biçimde geliştirilmesi, Türkiye’nin öncelikleri ortada olmalı, filhakika de öyle." diyerek konuştu.
