Tunis
"Arap Baharı" kendisine isimlendirilen sürecin mevlit noktayı Tunus, nice güçlükle elde etmiş yer aldığı demokratik kazanımları arkalamak düşüncesince mücadeleye bitmeme ediyor.
Sidi Buzid kentinde 17 Aralık 2010’da kendini ateşe sağlayan Muhammed Buazizi, Tunus’un "Yasemin Devrimi" ismini verdiği, Arap dünyasının ise "Arap Baharı" kendisine isimlendirdiği sürecin geçmiş kıvılcımını tutuşturdu.
Üniversite mezunu bulunan ve gezmen satıcılık özne 26 yaşındaki Buazizi'nin, kolluk çeşidinden tezgahına el konulması ve yetkililerce haksızlığa uğratılmasının arkası sıra gerçekleştirdiği eylem, halkın sokaklara dökülmesine köken oldu.
Bundan 11 yıl evvela 17 Aralık'ta başlamış bulunan çıkmaz gösterileri, ülkeyi 23 yıl süresince kuvvetli yumrukla müdür Zeynel Abidin bin Ali'nin 14 Ocak 2011'de benzeyen ailesini de yanına alarak ülkeden kaçmasıyla sonuçlandı ve Tunus'ta acemi birlikte devre başladı.
Tek eş yönetiminden el erki deneyimine
Tunus, Mart 1956’da Fransızlardan bağımsızlığını kazandıktan sonradan hile biçimi kendisine cumhuriyeti benimsedi. Ülkenin geçmiş Cumhurbaşkanı da Habib Burgiba oldu.
Burgiba, ülkeyi 30 yıldan levent boylu müddet biricik başına yönetti. İktidarı, Zeynel Abidin bin Ali’nin 7 Kasım 1987’de Burgiba’nın parasız bulunduğunu öne sürerek çırçıplak birlikte çarpış yapmasıyla sona erdi.
Bağımsızlıktan 2011'e derece sabık 55 salname süreçte yalnızca dü cumhur reisi gören Tunus’ta Yasemin Devrimi ile “demokrasi deneyimi” süreci başladı.
Bin Ali diyetinin devrilmesinin arkası sıra 23 Ekim 2011’de "Kurucu Meclis" düşüncesince intihabat gerçekleştirildi. Devrim daha sonra ülkeye dönen Raşid el-Gannuşi'nin liderliğindeki Nahda Hareketi, 217 sandalyeli Meclise 89 saylav göndererek seçimlerden birlikte numara tümen kendisine çıktı. Kurucu Meclis acemi birlikte Anayasa yazılması ve demokratik düzene intikal periyodunun ehemmiyetli birlikte halkası olma vazifesini hesabına getirdi.
Devrimden sonradan mevrut geçmiş cumhur reisi ve başbakan
Nahda Hareketi’nin hükümet ihdas emekleri böylecene Cumhuriyet Kongresi Partisi ve Tekettül Partisi ile üçgen anlaşma hükümeti kuruldu.
Üç partinin anlaşmasının ardından, Tunus’ta devrimden ahir geçmiş Cumhurbaşkanı, 12 Aralık 2011’de yasama kurulu çeşidinden seçilen Cumhuriyet Kongresi Partisi Başkanı Munsif el-Merzuki oldu.
Bu çağda Nahda Hareketi’nden Hammadi el-Cibali Başbakan olurken, Tekettül Partisinden Mustafa bin Cafer ise geçmiş Meclis Başkanı kendisine fariza aldı.
2013 yılındaki politik suikastlar
Muhalif siyasetçilerden sol istekli Demokrat Yurtseverler Partisi Genel Sekreteri Şükrü Beliyd, 6 Şubat 2013’te hükûmet merkezi Tunus'taki evinin uğrunda uğramış yer aldığı silahlı saldırıda yaşamını kaybetti.
Beliyd suikastından tahminî 6 ay sonra, gine karşı kanattan Halk Cephesi Koalisyonu liderlerinden Muhammed el-Berahimi 25 Temmuz’da bire birlikte biçimde evinin uğrunda uğramış yer aldığı silahlı saldırıda yaşamını yitirdi.
Devrim sonrası süreçte en ağırbaşlı inkisar noktalarından birinin yaşanmasına faktör bulunan suikastlar, iktidarı ve karşı siyasetçileri etraflıca etkiledi.
Muhalefet partileri halkı sokağa çağırarak hükümet devrilene derece protestoları bitmeme ettirme neticesinde aldı.
Nahda Hareketi, ülkede yaşanmış bulunan politik gerilimi hafifletmek düşüncesince hükümeti feshettiğini ifade etti ve teknokratlardan oluşan acemi birlikte hükümet kuruldu.
Tunus’ta acemi Anayasa'nın kabulü ve yasama kurulu seçimi
Tunus Ulusal Kurucu Meclisi en ehemmiyetli vazifesini Ocak 2014'te hesabına getirerek 200’den çok milletvekilinin onayıyla acemi Anayasa'yı onama etti.
Anayasa'nın kabulünün arkası sıra Ekim 2014'te meydana getirilen ikinci yasama kurulu seçimlerinde tarz sol tandanslı laik Nida Tunus Partisi 217 sandalyeli parlamentoya 85 saylav göndererek sandıktan birlikte numara çıkarken, tutucu Nahda Hareketi 79 vekille ikinci tam arazi aldı.
Tunus'un direkt ahali çeşidinden seçilen geçmiş Cumhurbaşkanı Sibsi
Nida Tunus Partisinin kurucusu El-Baci Kaid es-Sibsi, 21 Aralık 2014’te Tunus'un devrimden sonradan direkt ahali çeşidinden seçilen geçmiş cumhur reisi oldu.
Tunus'un 1956'da Fransa’dan bağımsızlığı kazanmasının arkası sıra iktidara mevrut Burgiba’nın müşavir kadrosunda arazi meydan Sibsi, bu süreçte aralarında Meclis Başkanlığı ve Dışişleri Bakanlığının da yer aldığı nice fariza üstlenmişti.
2011'deki bükülme periyodunun yalnızca arkası sıra birlikte yıla benzeyen arızi başvekillik da özne Sibsi, 25 Temmuz 2019'da cumhurbaşkanlığı vazifesini sürdürürken 92 yaşlarında yaşamını kaybetti.
Siyasi suikastların arkası sıra yıldırı tehdidi
Tunus, 2015 ve 2016'da yıldırı saldırılarıyla sarsıldı.
Parlamento ile bire birlikte bahçeye icra vekili Bardo Müzesi’nde 18 Mart 2015'te yaşanmış bulunan ve yıldırı örgütü DEAŞ'ın üstlendiği hücum neticesinde bir çok gezgin 22 insan yaşamını kaybetti.
Aynı yılın haziran ayında bu kere ülkenin önde mevrut gezim merkezlerinden Susa’da yabancıların kalmış yer aldığı otele silahlı birlikte teröristin düzenlemiş yer aldığı saldırıda bir çok İngiliz yurttaşı 38 insan öldü.
DEAŞ'ın yukarı üstüne üstlük mevrut yıldırı saldırıları Tunus'un en ehemmiyetli dirimsel deposu bulunan turizmi baltaladı.
Başkentin merkezinde arazi meydan 5. Muhammed Caddesi'nde Kasım 2015'te cumhurbaşkanlığı muhafızları birliğinin aracına planlı ve 12 düzenlilik görevlisinin yaşamını kaybetmiş yer aldığı bombalı intihar saldırısıyla ülkede ürkü havası arttı.
Terör örgütü DEAŞ Tunus'taki en şişman eylemlerinden birtanesini 2016 yılının Mart ayında, Libya sınırı civarlarındaki Bengirdan vilayetinde düzenlilik güçlerinin bulunmuş yer aldığı noktalara saldırarak gerçekleştirdi. Bu hücum aralarında 36 DEAŞ'lının bulunmuş yer aldığı 50'den çok bireyin dirilik kaybıyla sonuçlandı.
"Tunus’un Yasemin Devrimi"ne Nobel ödülü
Ülkede yıldırı saldırılarının peş peşe yaşandığı bu dönemdeki en müspet evolüsyon on paralık lacerem ülkeye mevrut Nobel Barış Ödülü oldu.
Tunus Barolar Birliği, Tunus Genel İşçi Sendikaları Birliği, Tunus Ticaret ve Zanaat Sendikası ile Tunus İnsan Hakları Birliğinden oluşan Tunus Ulusal Diyalog Dörtlüsü 2015 Nobel Barış Ödülü'ne müstahak görüldü.
Devrimin arkası sıra gösterdikleri çabanın kararında Nobel Barış Ödülü'nü meydan dörtlü, ülkede Yasemin Devrimi'ne bulunan fideist artırdı.
Tunus düşüncesince politik akse yılları başlıyor
Tunus parlamentosu, 2015-2016 yıllarındaki yıldırı saldırılarından çevre düzenlilik sorunlarıyla mücadelede değimsiz yer aldığı sebebi öne sürülerek 30 Temmuz 2016’da Habib es-Sıyd kabinesinden güvenoyunu çekerek hükümeti düşürdü.
Ülkede politik krizlerin artarak bitmeme etmesine köken bulunan bu olayın arkası sıra 3 Ağustos’ta Cumhurbaşkanı Sibsi’nin görevlendirmesi ile Başbakan Yusuf Şahid, millî uzlaşma koalisyonu hükümetini kurdu.
Ancak Şahid hükümeti ve devamında mevrut hükümetler ne politik krize ne de iktisadi krize çıkar tarz olabildi.
Tunus parlamentosu 2017 sonunda, Uluslararası Para Fonunun (IMF) talebi üzerine, akan açığı hafifletmek gelirlerini çoğaltmak düşüncesince vergilerin yükseltildiği, amme harcamalarının kısıldığı tümsekli şet tedbirlerini içeren bütçe yasasını onama etti.
Tunus'ta tümsekli şet tedbirleri, 2018'de ürünlere meydana getirilen şişman zamlarla çecik yansıdı.
Artan avlu pahalılığı acemi gıcırtı hareketlerine tarz açtı. 8 Ocak'ta Mannuba vilayetinde birlikte göstericinin yaşamını kaybetmesiyle gösteriler nice kente yayıldı. Gösteriler, devir kurnaz tarz kapatma, yağma, amme ve hususi mülke dokunca ita kabil ihlallere oyunluk oldu.
2019 Parlamento ve cumhurbaşkanlığı seçimleri ülkedeki krizi çözemedi
Tunus'ta yöntem geçmişi sıfır kanun hukukçusu Kays Said, Ekim 2019'da meydana getirilen cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ikinci turunda almış yer aldığı yüzdelik 72’lik oy oranıyla ülkenin acemi cumhur reisi seçildi.
Yine geçmiş teşrin ayında planlı yasama kurulu seçimlerinin arkası sıra Meclis aritmetiği göz boncuğu partiye biricik başına hükümet ihdas izni vermedi.
Seçim sonuçlarına gereğince Nahda Hareketi 52, Tunus’un Kalbi Partisi 38, Demokratik Akım 22, Onur Koalisyonu 21 saylav çıkardı.
Cumhurbaşkanı Said, İlyas Fahfah’ı hükümeti kurmakla görevlendirdi. Ancak Şubat 2020’de kurulan hükümetin ömrü krizlerle giriş edemediği düşüncesince levent boylu sürmedi, 6 ay fariza özne hükümet parlamentondan güvenoyu alamadı.
Ardından hükümet ihdas vazifesini meydan Hişam el-Meşişi’nin kurduğu kabin de levent boylu soluklu olmadı. Eylül 2020'de göreve başlamış bulunan hükümet, Cumhurbaşkanı Said’in 25 Temmuz 2021'deki “olağanüstü kararları” ile feshedildi.
Yasemin Devrimi 11’inci yılına kapalılık süresince giriyor
Tunus'ta politik ve iktisadi krizin çatı icra ettiği yıl kendisine tanıdık 2021’e Cumhurbaşkanı Said’in “olağanüstü kararları” mühür vurdu.
Siyasi partileri ülkeyi yönetememek ve yolsuzlukla suçlayan Said, 25 Temmuz’da almış yer aldığı kararlar ile parlamentonun çalışmalarını dondurarak milletvekillerinin dokunulmazlıklarını kaldırdı.
Yasemin Devrimi’nin 11’inci yılında, normalde rastgele yıl 14 Ocak’ta kutlanan Devrim Günü’nü de muhavvil Said, bükülme kutlamalarının 17 Aralık'a alındığını anons etti.
Yetkileri kendinde toplayan Said, 25 Temmuz 2022'de Anayasa değişikliği düşüncesince referandum, 2022 böylecene ise er seçme yapılacağına değişmeyen verdiğini duyurdu. Ayrıca umumi seçime derece Meclisin mestur kalacağını bildirdi.
Gelişmeler, Tunus'un el erki deneyiminin, devrimin 11. senesinde kavi birlikte süreçten geçtiğini gösteriyor.
Bir tarafta Said’in kararlarını “darbe” kendisine nitelendirenler, başka tarafta ise Cumhurbaşkanı'nın Anayasa'nın 80. maddesini işlettiğini ve bundan ötürü DOĞRU bulunduğunu savunanlar var. Ancak dü yan da ülkeyi gelecekte neyin beklediği dair eş kaygıyı taşıyor.
