Vatikan
Vatikan arşivleri içerisindeki Arşivcilik-Paleografi ve Diplomatik Uzmanlık Okulu'ndan izinli olup Vatikan Devleti kabilinden "arşiv uzmanı" unvanı düzlük geçmiş ve ortak tane Türk araştırman Canan Parmaksızoğlu Aksoy, Kültür ve Turizm Bakanlığının yardımıyla arşivlerde Dr. Rinaldo Marmara ile 2019'da başlayıp benzeyen sürede tamamladıkları ehemmiyetli projenin detaylarını AA muhabirine anlattı.
Vatikan arşivlerindeki belgelerin taraf yana konulduğunda ufki uzunluğunun kestirmece 87 kilometreyi bulduğunu tamlayan Aksoy, "Bu arşiv, dünyanın en ensesi kalın arşivlerinden birisi şekilde ikrar ediliyor. Burada tamamı ülkelerin tarihiyle ilişik milyonlarca arşiv vesikası var. Tabii ki Türkiye Cumhuriyeti ve Osmanlı Devleti ile de ilişik aşırı ortak tomar doküman var. Katolik rahipler sınıfında budun terimi bulunmuyor. Dolayısıyla buradaki belgelerin ortak ulusal politik görüşü yansıtmadığı ve afaki bulunduğu düşünülüyor. O sebepten zamanı olaylarda iddia şekilde kullanılıyor, başvuru ayrıcalığı taşıyor. Buradaki belgelerin, Türkiye Cumhuriyeti ve Osmanlı Devleti tarihiyle ilgili da şişman ehemmiyet taşımış bulunduğu üste birtakımı meselelerimize kudret dokunabileceği düşünülüyor. Bu bakımdan sağlam adsız sansız ortak arşiv. Bu manada aşırı ehemmiyetli bulunduğunu düşünüyorum." diyerek konuştu.
"Vatikan Merkezi Devlet Arşivi", "Vatikan Apostolik Arşivi ve Propaganda Fide Kurumu Arşivi" üzere Vatikan'ın dü ehemmiyetli arşivinden Türk tarihiyle ilişik belgelerin, geçmiş defa kataloglanıp yayınlandığına dikkati çekici Aksoy, plan yöneticisi bulunduğu kitapla ilişik şunları söyledi:
"Bu kitap, ortak araştırı projesinin ürünüdür. Ocak 2019'da başlayan, Kültür ve Turizm Bakanlığımız kabilinden desteklenen (Vatikan Arşivleri'nde Tarihimizle İlgili Belgelerin Araştırılması) projenin kitabıdır. Bu proje, şahsım ve Sayın Dr. Rinaldo Marmara kabilinden gerçekleştirildi. Bu proje, Vatikan arşivlerinde tarihimizle ilişik belgelerin araştırılması, belirleme edilmesi, gerçekleştirme edilip kataloglaştırılmasını kapsıyordu."
Bu arşivlerde Türk tarihiyle ilişik araştırı yapmanın akıbet etap güç olduğuna dikkati çekici Aksoy, "Arşivlere ikrar edilmenin güçlüğü, tarihimize bağlı belgelerin tespiti, emektar İtalyanca, Latince üste Fransızca üzere dilleri ve başkaca seslenme şekillerini anlama gerekliliği ve akıllıca tarihlendirme yapabilme hususları var. Bunlar, akıllıca belgelere erişmek düşüncesince eğer olmazsa olmaz." dedi.
Türkiye Cumhuriyeti ve Osmanlı Devleti ile ilgili nazar boncuğu araştırı ve arşiv kataloğu olmadığı düşüncesince bu projeyi gerçekleştirdiklerini aktaran Aksoy, "Bu proje, halis muhlis Türkiye'de mevzuyla ilişik araştırmacıların, Vatikan arşivlerinde tarihimizle ilişik vesaik karşı ortak bilim sahibi olması ve bu belgelere kolaylıkla ulaşabilmesi düşüncesince yapıldı. Amacımızı gerçekleştirdiğimizi düşünüyorum. Bu kitabın, bu projenin, Türkiye-Vatikan kültürel ilişkilerine katkıda bulunmasını umuyorum." değerlendirmesini yaptı.
Projeye önde mevrut esame dayanaklık geçirmek verdi
Bu kataloglama projesinin ortaya çıkmasında, namına ehemmiyetli adların dayanaklık geçirmek verdiğini dile getiren Aksoy, "Öncellikle Papalık-Osmanlı ilişkileri çalışmamı salık fail Sayın Prof. Dr. Erhan Afyoncu hocama teşekkürname geçirmek istiyorum. Onun yardımıyla Türkiye'de tarihçiler kabilinden çalışılmamış ortak mevzuyu emek vermek fırsatım oldu." ifadesini kullandı.
Türkiye'nin emektar Vatikan Büyükelçisi Prof. Dr. Mehmet Paçacı'nın, namına bu projeyi yapmasını öneri fail ve projeyi başlatan isim bulunduğunu aktaran Aksoy, emektar Kültür ve Turizm Bakan Yardımcısı rahmetli Prof. Dr. Haluk Dursun'un da bu projenin önemini görerek desteklediğini, merhumu gönül borcuyla andığını belirtti.
Canan Aksoy, namına desteğinden naşi benzeri Türkiye'nin Belgrad Büyükelçisi Hami Aksoy'a da teşekkürname ederken laflarını şöyleki sürdürdü:
"Amacım inşallah ileriki dönemlerde, gayrı yüzyılların da kataloğunu yapabilmek; ortak dayanaklık geçirmek alabilirsek elbette aşırı kıvançlı olurum. Bu projede bana dayanaklık geçirmek sağlayan Kültür ve Turizm Bakanlığımıza da buradan teşekkürname geçirmek istiyorum. Devam etmesini elbette dilek ederiz. Bu projede, bu devri seçmemizin ortak nedeni var, Osmanlı Devleti'nin akıbet devri ve Türkiye'nin baş devri olmasından dolayı. Bu projeyi gerçekleştirdiğimizde Vatikan arşivleri, 1939 senesine genişliğinde açıktı. Vatikan arşivlerindeki belgeler, Papalık fariza sürelerine gereğince açılıyorlar. Daha sonra, hâlâ ahir dönemlere bağlı vesaik de açıldı fakat biz, bu nedenle 1939'da bitirdik ve 1800'den başlattık, bitmeme etmesini ego de aşırı isterim."
"Osmanlı Devleti zılgıt unsuru olmuş"
Arşivlerde aşırı sayıda kripto, şifreli doküman ve diplomatik yazışmalar bulunduğu için gır fail Aksoy, "Osmanlı Devleti ile ilgili Vatikan arşivlerinde şişman ortak doküman yığını var. Bu da gösteriyor ki, gün süresince Katolik Kilisesi, Papalık ve tamamı Katolik Avrupa ülkeleri düşüncesince şişman ortak zılgıt unsuru olmuş. Aynı sürede ortak endişe yaratmış. Dolayısıyla bu arşivlere girenler, güvenilmez aşırı belgeyle karşılaşacaklar ve kitabımızı okuyanlar da bunu anlayacaklar." değerlendirmesinde bulundu.
Katalogladıkları zamanın 19. asır ve 20. asır başı bulunduğunu özetleyen Aksoy, şöyleki bitmeme etti:
"Osmanlı'nın akıbet döneminden bahsediyoruz gerçek olarak. Dolayısıyla Osmanlı'da yaşanmış bulunan o dönemki politik ve askeri hadiseler, oradaki Osmanlı Devleti gözetiminde mevcut Katoliklerin hali ve Balkanlar'da Balkan Savaşları öncesinde ve harp esnasındaki durumları, savaşın Avrupa'yı ne genişliğinde etkileyip etkilemeyeceği ayrımsız sürede Osmanlı Devleti'nde çıkan gazetelerin nüshaları üzere nice belgeyle karşılaştım. Bunları da ortak çeşitlilik halinde hepsinden az buçuk edinmek kaydıyla kitabımıza koymaya çalıştık."
Ortodoks uyruk ile Katolik uyruk arasındaki çekişme
Aksoy, katalogladıkları zamanın hem evren politik zamanı hem de Osmanlı düşüncesince alengir ortak fasıl bulunduğunu anlatırken "19. asrın gene itibaren İstanbul Papalık Gayriresmi Temsilcisi'nden Papalığa gönderilen mektuplarda, Osmanlı Devleti'ndeki gayrimüslim Ortodoks tebaanın gene Osmanlı Katolik tebaaya uyguladığı sertlik ve baskıyla ilgili aşırı sayıda betik ve ifade hücre çarpıyor." diyerek konuştu.
Canan Aksoy, Vatikan arşivlerinde 1. Dünya Savaşı'nın doğrudan öncesinde Osmanlı Devleti'nin doğusunda yaşananların da sık sık geçtiğini belirterek "Ortodoks gayrimüslim Osmanlı tebaasının başta Ortodoks Ermenilerin çıkarttığı karışıklıklar ve birtakımı çatışmalarla ilişik aşırı sayıda raporla karşılaşıyoruz. Aynı devirde Rusya'nın Osmanlı Devleti'nin gün doğusu toprakları üstündeki politikası, bu toprakları ele nakil çabaları, buradaki Hristiyanları arama ika gayreti, ayrımsız sürede Balkanlar üstündeki siyasetiyle ilgili da aşırı sayıda doküman var." ifadelerini kullandı.
Arşivlerde karşılaşmış bulunduğu enteresan olaylar olup olmadığı sorusuna Aksoy, şu cevabı verdi:
"Örneğin, 23 Haziran 1900 günlü 39684 başvuru numaralı arşiv belgesinde Papalık Temsilcisi Eugenio Da Modica, Papalığa yazdığı mektupta, Sultan'ın gayrimüslim Katolik tebaasından duyduğu memnuniyeti ve onlarla bulunan güzel münasebetini vurguluyor. Hatta anca ki, bu nedenle Sultan 2. Abdülhamit’in namına ortak istenç nişanı ikram ettiğini, bu halde onurlandırıldığını söylüyor, bundan çevre da duyduğu memnuniyeti aktarıyor."
