Amman
ABD Başkanı Joe Biden'ın orak ayı ayında alana icra ettiği ziyaretin peşi sıra "çok ırak birlikte hedef" adına nitelendirse de Filistin ile İsrail arasındaki dü devletli çözümü desteklediğini konfirmasyon etmesi sonra Ürdün Kralı Abdullah, 27 Temmuz'da başşehir Amman'da İsrail Başbakanı Yair Lapid ile birlikte araya geldi.
İsrail Başbakanı Yair Lapid, Ürdün ile eş birlikte endüstri bölgesi projesinin uygulanmasından bahsederken Amman yönetimi de bu fikrin 1998'e dayandığını açıkladı.
Karşılıklı bu açıklamaların, "küresel krizlerin ekonomilerdeki yansımalarını yaşarken punt arayışındaki dü iklim ilişkilerinin güçlenmeye akilane gittiği üzerine uğur boncuğu şüpheye toprak bırakmadığı" halinde değerlendiriliyor.
Ürdünlü akademisyenler, dü iklim arasındaki ilişkilerde meydana mevrut beklenir ısınmayı AA muhabirine değerlendirdi.
"ABD himayesinde ilişkilerde esas birlikte atak yaşanıyor"
Ürdün'deki Mute Üniversitesi Siyaset Bilimi Profesörü Velid el-Uveymir, "Kral 2. Abdullah'ın İsrail Başbakanı Lapid ile icra ettiği görüşmenin, dü ülkenin sonuç çağda gerileyici ilişkilerinde esas birlikte atılımın başlangıcını oluşturduğuna şek yok." değerlendirmesinde bulundu.
İki şef arasındaki bu toplantının, Amman ve Tel Aviv ortada siyasi, asayiş ve konuşu koordinasyonun artırılması düşüncesince destek noktası oluşturacağını tamlayan Uveymir, bilhassa ABD'nin, "Körfez devletleri bilhassa iktisap etmek kıl payı birlikte kol Arap ülkesine zılgıt gerçekleştiren İran'ın genişlemesine huzur ayırmak düşüncesince Orta Doğu bölgesinin problemlerini baştan düzenlemeye çalıştığını" kaydetti.
Akademisyen Uveymir, Ürdün ve İsrail, ABD'nin esas müttefikleri oldukları düşüncesince bölgedeki değişimin Amerika himayesinde gerçekleştiğini tabir etti.
Uveymir, laflarına şöyleki bitmeme etti:
"İsrail'le müspet ilişkilerin geliştirilmesi Filistin meselesine misyon edilmesi açısından Ürdün'ün çıkarına olacak. 1994 senesinde imzalanan Vadi Araba Anlaşması'nın dü devletli çözümün esas dayanağını oluşturduğunu, bu anlaşmanın baştan harekete geçirilmesi ve İsrail'e diplomatik edisyon yapılabilmesi düşüncesince ilişkilerin güzel olmasının akilane olduğuna inanıyorum."
Uveymir, Ürdün ile İsrail arasındaki başıboş konuşu bölgenin, dü yan ortada henüz çok eş güdüm ve çapraz bağlılaşım düşüncesince ehemmiyetli birlikte adımı özümleme ettiğini aktararak, çapraz konuşu faydaların varlığının, nice probleminin çözümünü kolaylaştıracağını laflarına ekledi.
"Ufukta İsrail'in dü devletli çözümü onama edeceğine değgin birlikte ayraç yok"
Haşimi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler ve Stratejik Araştırmalar Bölüm Başkanı Asım Barkan, meselenin ABD'yi İsrail'e edisyon kurmaya gönderme edecek ve Washington'ın dü devletli hal çağrılarını gerçekleştirecek denli havadan olmadığını söyledi.
ABD'nin semt politikasına hamam bakmayan Barkan, "ABD dü devletli çözümü isteseydi demin değil, seneler ilkin uygulardı. ABD'nin icra ettiği yegâne bilinçlilik Arap-İsrail çatışmasını sona erdirmeyecek manevralardan ibaret." diyerek konuştu.
Arapların, merakla ABD'nin açıklamalarını beklediğini, bunun ise çabucak birlikte devir kaybı bulunduğunu vurgulayan Barkan, "Ufukta İsrail'in dü devletli çözümü onama edeceğine değgin birlikte ayraç yok, zira onu buna zorlayacak uğur boncuğu bilinçlilik yok." dedi.
Ürdün'ün İsrail'e huzur tutumunun, Tel Aviv'in Filistin tarafının taleplerini ele alış durumuna ilişkin bulunduğunun on senelerdir oldukça açıkça bulunduğunu tamlayan Ürdünlü akademisyen, yaşananları "ilişkilerin büyümesine minval açmayacak girintisiz çıkıntısız manevralar" halinde nitelendirerek Ürdün ile İsrail ortada rastgele birlikte yakınlaşmayı ırak birlikte belki adına değerlendirdi.
Çıkarları birleştiren projeler
Yazar ve politik çözümleyici Amir el-Sebayile de Ürdün ile İsrail arasındaki kımıldamayan seyreden ilişkileri hareketlendirmede ABD'nin rolünün delik gerisi edilemeyeceğini belirtti.
İki iklim ilişkilerindeki çabukluk ve Ürdün'ün İsrail'e huzur açıkça siyaset sürdürmesinin, Biden yönetiminin de hevesi bulunduğunu kail Sebayile, Amman-Tel Aviv ilişkilerinin bozulmasındaki en iri sebebin Binyamin Netanyahu yönetimi olduğunu, bu sebebin de ortadan kalktığını belirtti.
Ürdün Kralı 2. Abdullah, Eylül 2019'da ABD'de icra ettiği birlikte konuşmada, emektar İsrail Başbakanı Netanyahu (2009-2021) zamanına bedel mevrut Ürdün-İsrail ilişkilerini, "en çirkin durumda" halinde nitelendirmişti.
Ürdün-İsrail ilişkilerini ileriye taşıyacak acemi fırsatların yakalandığına ayraç fail Sebayile, Ürdün'ün geçmiş kere İsrailli yetkililerin ziyaretlerini bu denli ısrarla duyurduğuna dikkati çekti.
Akademisyen Sebayile, şunları kaydetti:
"Ürdün-İsrail ilişkilerini ileriye taşıyacak acemi fırsatlar yakalandı. Ürdün, geçmiş kere İsrailli yetkililerin ziyaretlerini bu denli ısrarla duyuruyor. Amerika yönetimi, dü iklim arasındaki konuşu ve geri misyon nitelikteki eş planların tamamlanmasını hızlandırmaya çalışıyor. Böylece açılan eş çıkarlarla İsrailli politik liderlerin değişmesi yerinde üstelik ilişkilerin kötüleşmesini karşılamak istiyor."
Ürdün'ün Kudüs'teki rolünün geleceği
Hüseyin bin Talal Üniversitesi Stratejik Araştırmalar Profesörü Hasan ed-Dace de Ürdün'ün engelleme altındaki Doğu Kudüs'teki vasilik hakkını, Amman ve Tel Aviv arasındaki ilişkilerde mümkün gelişmeler ışığında değerlendirdi.
Ürdün Haşimi Krallığının politik ve dini boyutu olduğuna dikkati çekici Dace, Doğu Kudüs'ün 1967'deki işgalinden buyana Ürdün egemenliği altında bulunduğunu ve arsıulusal hukukun, egemenliğin Ürdün'e ilişik bulunduğunu onama ettiğini aktardı.
Dace, engelleme dolayısıyla Ürdün egemenliğinin askıya alındığına dikkati çekerek, "İsrail'in şehirdeki yasal, politik ve dini hali değiştirmemek"le memur bulunduğunu hatırlattı.
Ürdünlü öğretim üyesi Dace, "Ürdün ile İsrail arasındaki mümkün ve beklenir rastgele birlikte yakınlaşmada, Ürdün vesayeti adisyona katılmalı. Ürdün'ün görevi ihlal edilmemeli. Aksi takdirde rastgele birlikte ihlal, eskiden kısaca Netanyahu zamanında bulunduğu kabilinden az kurda ilişkilere ve ilişkilerin gelişmesinde aksaklığa minval açacaktır." görüşünü tabir etti.
Ürdün, İsrail ile 1994'te imzaladığı Vadi Araba Anlaşması ile Kudüs'teki dini işleri icra hakkını korumuştu. Filistin Devlet Başkanı Mahmud Abbas, Ürdün Kralı 2. Abdullah ile Mart 2013'te imzaladığı birlikte bambaşka anlaşmayla Kudüs ve oradaki mukaddesatın korunması ve vesayeti hakkını da Ürdün Haşimi Krallığına vermişti.
Mescid-i Aksa da İsrail ile Ürdün ortada 26 Ekim 1994'te imzalanan sulh antlaşmasına mucibince Ürdün Vakıflar, İslami İşler ve Mukaddesat Bakanlığına ilişkin Kudüs İslami Vakıflar İdaresinin himayesinde bulunuyor.
