Lahey
Birçok mevki Rusya'nın bu eylemlerinin uluslararası hukuka karşıt bulunduğunu belirtirken, Ukrayna Rusya'nın başlatmış bulunduğu savaşın hesabını vermesi düşüncesince uluslararası mahkemeleri harekete geçirdi.
Ukrayna, Rusya'ya erinç Uluslararası Adalet Divanı (UAD) ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinde (AİHM) davalar açarken, Uluslararası Ceza Mahkemesine (UCM), Ukrayna topraklarında işlenen suçları soruşturması talebinde bulundu.
UAD Rusya'dan mücadelesi hemen durdurmasını istedi
Ukrayna, 27 Şubat 2022'de Birleşmiş Milletlere (BM) dair sakatlık organı UAD'ye başvurarak, "savaşın durdurulması"na hükmetmesini arzu etti.
UAD, 16 Mart'ta açıklamış bulunduğu hazırlık kararlarında Rusya'nın "özel askeri operasyon" ismi altında Ukrayna topraklarında başlatmış bulunduğu mücadelesi hemen sonlandırmasını, başkaca namına dair askeri ve ağır aksak birliklerin çatışmalara bitmeme etmesine bariyer olmasını istedi.
Trinity College Dublin'den emektar UAD personeli Dr. Mike Becker, Divanın "savaşa akıbet verilmesi" sonucuna dair AA muhabirine icra ettiği açıklamada, UAD'nin verdiği kararları uygulama ika yetkisinin bulunmadığını belirtti.
Rusya'nın UAD'nin hazırlık kararıyla dair bulunduğunu dile getiren Becker, "Rusya'nın karara uymaması yerinde Divanın elinde üçüncü ülkelerden iane kabul etmek yada hali BM Güvenlik Konseyine kullanmak alternatifleri bulunuyor." ifadesini kullandı.
Rusya'nın Divanın kararının arkası sıra muharebeye akıbet vermesinin akıllıca müşterek ümit olmadığını dile getiren Becker, "Ukrayna'nın gayesi Divan kanalıyla Rusya'yı durdurmaktan ziyade, Rusya'nın uluslararası hukuka karşıt eylemlerini tescil ettirme gayesi taşıyor." dedi.
Becker'e uyarınca üçüncü müşterek ülkenin mücadelesi sona erdirmek düşüncesince Rusya'ya erinç askeri harekata girişmesi beklenmezken, Rusya'nın Güvenlik Konseyindeki veto yetkisi, Divanın hazırlık kararının uygulanma ihtimalini azaltıyor.
Öte taraftan davanın esasına dair sonucunda Ukrayna lehine olması ihtimalinde bile, UAD'nin çoğu kez maddesel tazminat, kınama, defo yada emektar bir duruma reddetme kabil yaptırımlara hükmediyor olması UAD'nin kararlarını nötr bırakıyor.
Merkezi Lahey'deki UAD, elden ülkeler ortada çıkan uyuşmazlıklara dair muhakeme yaparken, kararları uyuşmazlığın tarafı ülkeler düşüncesince bağlayıcı özellikte bulunuyor.
41 diyar UCM'den Ukrayna'da işlenen suçları soruşturmasını istedi
Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM), UAD'nin bilakis ülkeler arasındaki uyuşmazlığı değil, sakatlık yetkisine eş bulunduğu yerde gerçekleşen uluslararası suçlara dair erler kendisince muhakeme yapıyor.
UCM, soruşturmanın ilk önce failin ülkesi yahut ait başka ülkeler kabilinden yapılmasını isterken, ülkelerin sansasyonel müşterek anket yapmaması ve suçların cezalandırılmamış kalması yerinde harekete geçiyor.
Ukrayna, 8 Eylül 2015'te, UCM'ye yan olmamasına karşın 21 Kasım 2013'teki "meydan olayları" ve sonra işlenen harp suçu ve insanlığa erinç suçların soruşturulması düşüncesince Mahkemeye kısıtlanmış sakatlık yetkisi vermişti.
UCM Savcılığı, Ukrayna'nın verdiği sakatlık yetkisine isnaden icra ettiği ön tetkik sonucunda 11 Aralık 2020'de anket ayırmak düşüncesince Mahkemeden anket izni alacağını açıklamıştı.
Aradan sabık müşterek yıldan aşkın süreye karşın Mahkemeye anket izni başvurusu yapmayan UCM Savcılığı, Rusya'nın Ukrayna'ya başlatmış bulunduğu harp sayesinde Mahkemeye yan bulunan 41 ülkenin eş başvurusuyla, 3 Mart 2022'de Ukrayna'da işlenen suçlara dair anket başlatıldığını açıkladı.
UCM Savcılığı, Ukrayna'da işlenen suçlara dair soruşturmasında toplamış bulunduğu delillere uyarınca yurttaşlık ayrımı gözetmeksizin, Mahkemeden şüpheliler kendisince tahkikat sonucu çıkarılmasını arzu edebilir.
Ukrayna topraklarında harp suçu ve insanlığa erinç kusur işlediği tez edilen Rus askerleri ve komutanlarına dair tahkikat sonucu verilmesi durumunda, kişi polis kuvveti namevcut UCM, kararlarının infazı düşüncesince başka ülkelerin polis kuvvetlerine, Interpol, EUROPOL ve BM Barış Gücü misyonlarının iş donanmasına gerekseme duyuyor.
Roma Statüsü'ne göre, kendisince tahkikat sonucu bulunan kişi, mevki başkanı yahut fevk düzem mevki yahut hükümet görevlisi olsa da dokunulmazlığa eş değil.
Fakat Ukrayna'da işlenen uluslararası suçlara dair fevk düzem Rus yetkililer kendisince tahkikat sonucu verilmesi ihtimalinde, hem Rusya'nın UCM'ye yan olmaması aynı zamanda fevk düzem Rus yetkililerin dokunulmaz sahibi olması sayesinde UCM'nin tahkikat kararlarının uygulama edilmesi ihtimali ceninisakıt görülüyor.
Leiden Üniversitesinden Profesör Carsten Stahn, UCM'nin Ukrayna vakasındaki sakatlık yetkisine dair AA muhabirine icra ettiği açıklamada, "Rusya, Roma Statüsü'ne imza atmasına karşın UCM'ye yan olmadı." dedi.
UCM'nin nötr kalması sebebiyle, Rusların Ukrayna'da işlediği suçların cezalandırılması düşüncesince hususi müşterek mahkemenin kurulması fikrine yer veren Stahn, "Bu cins müşterek mahkeme, kararlarını uygulama etme, meşruluk ve dokunulmaz sorunlarıyla erinç karşıya kalacaktır." değerlendirmesinde bulundu.
Benzer müşterek proses El Beşir davasında yaşanmıştı
UCM'nin Sudan'ın emektar önderi Ömer El Beşir ile alakalı tahkikat sonucuna rağmen, Güney Afrika ve Ürdün, El Beşir'in ülkelerine icra ettiği ziyaretler esnasında tahkikat kararını uygulamamıştı.
Ürdün ve Güney Afrika, El Beşir'in UCM'ye yan sıfır müşterek ülkenin başkanı şekilde dokunulmaz sahibi bulunduğu sebebi öne sürülerek tahkikat kararını uygulama etmemişti.
UCM, Ürdün ve Güney Afrika'nın El Beşir'i yakalamayarak Roma Statüsü'ne karşıt cereyan ettiklerini bildirmişti.
Ürdün ve Güney Afrika ise UCM'nin, çıkarlarını Statü'yü ihlal ile uluslararası hukukun bel kemiği prensiplerinden bulunan mevki başkanının dokunulmazlığı kuralını ihlal ortada seçime zorladığı sayesinde Mahkemeyi eleştirmişti.
AİHM'nin devletlerarası sakatlık mekanizması harekete geçirildi
Ukrayna'nın Rusya'ya erinç AİHM'de açmış bulunduğu 5 ayrı ülkeler arası davası bulunurken, bunların bazılarında Rusya aleyhine mahkumiyete hükmedildi.
Ukrayna akıbet şekilde "Egemen topraklarına erinç askeri hamle esnasında Rus birlikleri kabilinden meydana getirilen şişman insanoğlu hakları ihlalleri" hasebiyle 1 Mart 2022'de Rusya'ya erinç ihtiyati hazırlık uygulanmasını arzu etti.
AİHM'deki Ukrayna-Rusya davalarına dair AA muhabirlerinin sorularını cevap veren İstanbul Uluslararası Hukuk Merkezi bilimsel niteliği bulunan koordinatörü Abdurrahman Erol, "Bilinenin bilakis AİHM salt bireylerin yahut hukuksal kişiliklerin ülkelere erinç şikayetlerini değil, ülkelerin birbirleri ile alakalı şikayetlerini de ele alabiliyor." dedi.
Erol, AİHM'de bu vakte denli mecmu 28 ülkeler arası sorun arazi alırken bunların 6 tanesinin Ukrayna-Rusya ortada olduğuna dikkati çekti.
Rusya'nın Avrupa Konseyinden çıkarılması sorun süreçlerinde belirsizliğe kez açıyor
Rusya'nın Avrupa Konseyi üyeliğinden çıkarılması, AİHM'deki sorun sürecine elbette müşterek tesiri olacağının belirsizliğini koruduğuna yer veren Erol, "Kural şekilde bulunan davaların bitmeme etmesi gerekir. Rusya çağ bakımından Mahkemeye yan olmasa da davalar açısından Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin ihlal edilmiş bulunduğu gün esasi alınacağı düşüncesince Rusya aleyhine başlamış davaların bitmeme etmesi gerekir." ifadesini kullandı.
Erol, "Rusya'nın Konseyden ve hasebiyle AİHM'den atık olması Rusya aleyhine çıkma kararların infazını güçleştireceği müşterek gerçek." açıklamasında bulundu.
Rusya, 8 Şubat 1996'dan beri tarafı bulunduğu Avrupa Konseyi ve Avrupa İnsan hakları Sözleşmesi'nden çekildiğini, 15 Mart 2022'de BM Genel Sekreteri'ne resmi şekilde bildirmişti.
Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, Rusya'nın Konseyden kendinden çekilmesine rağmen, 16 Mart'ta toplanarak Rusya'nın üyelikten çıkarılmasına değişmeyen vermişti.
Rusya'nın kişi rahat olması ihtimalinde 31 Aralık 2022 bakımından hâkimiyet doğuracak karar, Bakanlar Komitesinin kararıyla 16 Mart 2022 bakımından hâkimiyet doğurmuş oldu.
