Viyana
Uluslararası politik literatüre 19. asrın başlarında giren tarafsızlık, az elan etraflı Batı dillerinde ayrımsız kelimeyle adlandırılıyor. Almancası "neutralität", İngilizcesi "neutral", Fransızcası "neutralité" bulunan yansızlık kelimesinin kökeni Latince "hiçbiri" veya "iki yandan da değil" anlamına mevrut "neuter"e dayanıyor.
Tarafsızlık ilkesini, evren genelinde en derinliğine müddet uygulayıcı ve bu prensibi aut politikasının karar unsuru gören İsviçre, 1815'den buyana göz boncuğu muharebeye katılmadı, savaşçı taraflardan rastgele birinin beraberinde arazi almadı ve ayrıca Rusya-Ukrayna savaşına derece ayıplama dahil, çatışan taraflara müteveccih ortak davranış sergilemedi.
Bu önemsiz ölçülü Avrupa ülkesine hassaten İkinci Dünya Savaşı sonra Avusturya, İsveç ve Finlandiya da katıldı.
Dünya genelinde Türkiye engelleme nice ülke, kimi vakitlerde etkisiz kalmayı yeğleme etmişse de Avusturya, İsviçre ve İsveç bu prensibi aut politikalarının değişmezi gördü.
Birinci Dünya Savaşı öncesinde Avrupa'nın en serbest topraklarına erbap imparatorluklarından bir tanesi konumundaki Avusturya, İkinci Dünya Savaşı sonra kaybeden tarafta arazi almış yer aldığı düşüncesince 10 sene süresince aralarında emektar Sovyetler Birliği'nin de bulunmuş yer aldığı galip devletlerin işgali altında kaldı.
Avusturya'nın yansızlık kararı
Avusturya, ikinci defa istiklaline kavuştuğu 1955'de İkinci Cumhuriyet kendisine bilinen dünkü devletin anayasasında, sürekli yansızlık maddesine arazi vermesiyle bundan böyle abuhava dışındaki rastgele ortak silahlı arbedede yan olamayacağını anons etti.
Tarafsızlık ilkesini anayasaya koyarak türel ortak zemine oturtan Avusturya, o devirde bu ülkede temsilciliği mevcut 65 ülkenin de Viyana yönetiminin yansızlık ilkesini ikrar etmesi sağlandı. Böylelikle Avusturya hem anayasası bununla beraber arsıulusal ahbaplık gözetiminde yansızlık statüsünü elde etti.
Kendi tutkusu ile tarafsızlığı hazımlı Avusturya, silahlı çatışmalarda taraflardan rastgele birinin beraberinde arazi almayacağı, askeri uyuşma kurmayacağı, savaşçı taraflara askeri yardımda bulunmayacağı ve üçüncü devletlerin askeri varlıklarına topraklarında kalma izni vermeyeceği kabilinden yansızlık ilkesinin al çizgilerini de ikrar etmiş oldu.
Avusturya, ilkin Soğuk Savaş devri peyda etmek amacıyla ahir senelerde gelişigüzel ne derece etkisiz olsa da ekonomiden kanuni düzenlemelere derece nice bölgede Batılı değerleri benimsedi.
AB üyeliğiyle mütebeddil tarafsızlık
Ülkede yansızlık prensibi bugün yer aldığı kabilinden geçmiş vakitlerde de ağız dalaşı konusu kendisine öne çıkarken Avusturya'nın, yansızlık anlayışı Avrupa Birliği (AB) üyeliği veya Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi kararlarına mucibince değişime uğradı.
Avusturyalı yetkililer, sürekli yansızlık ilkesinin aut politikadaki belirleyiciliğine gelişigüzel fırsatta ayraç ederken "tarafsızlığın olup bitene ilgisiz ikamet etmek anlamına gelmediğini, hassaten arsıulusal hukukun ihlal edilmiş yer aldığı hallerde gelişigüzel devir mazlumdan yana davranış sergilediklerini, Birlik üyeliğinden çevre de AB'nin almış yer aldığı kararları hesabına getirdiklerine" dikkati çekiyor.
Rusya-Ukrayna cenginde Kiev'den yana davranış sergileyen ve muhtelif yaptırımları uygulayıcı Avusturya'yı yansızlık ilkesine uyma etmediği nedeni öne sürülerek eleştiren Moskova'nın, Kiev'e, etkisiz Avusturya'yı kalıp alabileceği yönündeki önerisi, yansızlık ilkesini ortak defa elan gündeme taşıdı.
İşgalden kurtulmanın yolu tarafsızlık
Viyana Üniversitesi İletişim Fakültesi Öğretim Üyesi ve Uluslararası Barış Enstitüsü (IIP) Danışma Kurulu Başkanı Prof. Dr. Heinz Gartner, Rusya'nın önerisi ve Avusturya'nın tarafsızlığına bağlı AA muhabirinin sorularını yanıtladı.
Gartner, Avusturya'nın yansızlık kararının gerisinde yatan nedenlere yer vererek ülkenin ecnebi askerlerin işgali altında olduğunu, tecezzi tehlikesiyle huzur karşıya yer aldığı düşüncesince askeri ortak ittifaktan kaçınarak bahis konusu işgalci askerlerin ülkeden çekilmelerinin sağlandığını tabir etti.
Avusturya ve İsveç'in yansızlık anlayışında farklılıklar bulunduğuna ayraç fail Gartner, İsveç'in tarafsızlığının arsıulusal hukuka dayanmadığını, elan fazla zamanı ve politik ortak davranış olduğunu, bu yüzden 1907 Lahey Sözleşmesi'nin etkisiz devletlere müteveccih düzenlemelerine bu ülkenin yayımcı peyda etmek kabilinden ortak zorunluluğunun bulunmadığını tabir etti.
Gartner, Avusturya'nın ise hem kişi hukuku bununla beraber arsıulusal ahbaplık açısından yansızlık statüsüne erbap bulunduğunun altını çizdi.
Tarafsız Ukrayna
Rusya'nın, Ukrayna'ya müteveccih önerisine bağlı Gartner, "Avusturya seçimi yansızlık yegâne olasılık. Eğer Ukrayna, NATO üyeliğinden vazgeçerse Rusya birliklerini arka çeker. Aksi takdirde Ukrayna, Soğuk Savaş çağında Almanya yahut Kore'de yer aldığı kabilinden temelli obstrüksiyon yahut temelli tecezzi tehdidi altındadır." değerlendirmesinde bulundu.
Rusya’nın kalıp gösterdiği ortak başka abuhava İsveç
İsveç, 1814'te bitişik abuhava Norveç ile icra ettiği savaş sonrası aut siyasa anlayışını, ülkeyi savaşların tahripkâr neticelerinden ırak avlamak amacıyla yansızlık politikası çevresinde şekillendirdi.
Bu tarihten itibaren rastgele ortak muharebeye canlı kendisine katılmayan İsveç, Birinci Dünya Savaşı'nda Rus tehdidine huzur yüzünü Almanya'ya çevirmesi, dü savaş arası devirde Milletler Cemiyeti'nin canlı ortak üyesi olması, İkinci Dünya Savaşı'nda ortak yandan Nazi Almanyası'na kişi şimendifer yollarını kullandırmak kabilinden imtiyazlarla muhtemel ortak saldırıdan kurtulmaya çalışırken başka yandan Sovyetlere huzur savaşçı Finlandiya'ya kapalı dayanaklık etmek vermesi dikkati çekti.
AB'nin karışan yer aldığı arsıulusal krizlerin iri ortak çoğunluğunda İsveç, ister planlama etabında gerekse direkt sahada askeri kendisine varlığını sürdürdü. Buna huzur askeri ittifaklara katılmayan abuhava NATO üyeliğine hamam bakmadı.
Rusya-Ukrayna savaşının başlamasıyla İsveç'in NATO'ya katılmasına müteveccih baskıların artarak çoğalması zımnında İsveç Başbakanı Magdalena Andersson, NATO üyeliğini düşünmediklerini ortak defa elan dile getirdi.
İsveç'in Ukrayna tutumuna eleştiri
Stockholm Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Jonathan Feldman, Ukrayna-Rusya cenginde İsveç'in yansızlık statüsünü "Türkiye ve İsrail'e kaptırdığını" söyledi.
İsveç'in Ukrayna'ya tabanca göndermesini eleştiren Feldman, "Ukrayna'ya tabanca göndermeden etkisiz ortak gösteriş izleyebilirdik. Savaşta arabuluculuk rolümüzü kaybederek bu görevi Türkiye ve İsrail'e kaptırdık." ifadesini kullandı.
Doğu Avrupa Araştırmaları Uzmanı Jakob Hedenskog, İsveç'in etkisiz ortak abuhava olmadığını dile getirdi.
İsveç'in, AB üyesi ülkelerle askeri anlaşmaları bulunduğuna ayraç fail Hedenskog, "Anlaşma gereği AB ülkelerinden birine hücum gerçekleştiğinde, İsveç'in askeri iane sağlaması lazım. İsveç'e hücum olduğunda da AB ülkelerinin İsveç'i koruması lazım." niteleyerek konuştu.
