Azerbaycan'daki 8. Küresel Bakü Forumu'nun akıbet paneli Şuşa'da düzenlendi. Moderatörlüğünü 1992-2000 yılları ortada Dünya Bankası başbuğ yardımcılığı vazifesinde mevcut İsmail Serageldin'in yaptığı panele, Ekmeleddin İhsanoğlu ve Hikmet Çetin'in beraberinde Dünya Anıtlar Fonu emektar başkanı Bonnie Burnham, Dünya Miras Fonu emektar başkanı Francesco Bandarin, ISESCO emektar başkanı Abdulaziz Altwaijri katıldı.
Panelde mütekellim İhsanoğlu, Ermenilerin Azerbaycan'ın kültürel yapılarına uğrattığı tahribatın ekin ve adamlık kini bulunduğunu belirterek, “Bir seneki hadiseyi mükemmel 1 yıl sonradan kullanmak aşırı henüz manalı oluyor. Füzuli'ye uçakla geldik. Orada biraz ay evvela havaalanı yoktu. Fuzuli'den Şuşa'ya geldik. Muazzam topografyadan buraya geldik. Bir milletin kültürü onun yeryüzündeki yüzyıllar boyu bitmeme edecek vesikalarıdır, belgeleridir, bulgularıdır. Bunların korunması hem ulusal vazifedir o millete mensup olanların, hem de etraflı evren vatandaşlarının. Çünkü bu bire bir sürede ortak bir mirastır. Böyle bir tarihin zirvesinin içerisinde Ermeni ordularının 91 yılında buraları basması, tanklarla karışma edilmesi ve henüz sonradan soygunculuk ederek bunları yağmalaması, bir bölümü namevcut etmesi, bir yönünü taşıması bir nevi sömürgecilik. Emperyalist bir kalaba kadar cereyan ettiler” dedi.
Nizami Gencevi Uluslararası Merkezi'nin Bakü'de düzenlemiş bulunduğu toptan forumdan sonradan Şuşa'ya görüşme düzenlemesinin akilane hamle bulunduğunu tamlayan İhsanoğlu, “Burada güruh yapılması ve bize bu mevzuda musahabe hazırlamaya çağırma etmesi aşırı yerinde bir adımdır. Bence bu dünyanın dikkatini buraya çekecektir. Konuşmamda birtakımı dini fikirlere toprak vereceğim. İnşallah onların çevresinde bir uzlaşma olur. Burası düşüncesince ulusal hükümetin yapacağı hizmetlerin indinde da, arsıulusal katkıların sağlanması olanak dahilinde olacaktır” ifadelerini kullandı.
“Kapsamlı bir barışa gerekseme var”
Paneldeki bir öbür hatip bulunan Hikmet Çetin ise işgalin esasen bu yana hata bulunduğunu vurgulayarak, “Gönül isterdi ki, bunu geçmiş yeniden çözebilseydik. O devir dışişleri bakanıydım. Ermenistan'ı tek ayırt gözetmeden bağımsızlığını tanıdık. İlham Aliyev tarihe geçecek bir yiğitlik kazandı. Bunu gerçekleştirmek hazırlop değil. Gerçekten aşırı üzüntülü. Burası zamanı bir yer. Muhteşem bir iklimi var, aşırı dobra bir yer. Keşke o tarihi, kültürel abideleri namevcut olmasaydı. Ben Azerbaycan'ın oldukça çelimsiz bir müddet içre bu yaraları saracağını ve buranın aşırı ehemmiyetli bir semt olacağına inanıyorum. Türk firmaları geldiğimiz yolu aşırı çelimsiz bir müddet içre yaptılar. Yeniden havaalanı mensur edildi. Azerbaycan'ın gönlünde Karabağ bir yaraydı. O da sonlanmış oldu sanarak düşünüyorum. Bundan sonradan Azerbaycan'ın etraflı kuvvetiyle lehçe işbirliğine önderlik etmesi lazım. Kısa müddet içre bu ateşkesin kalımlı olması ve İlham Aliyev'in de dediği kadar şümullü bir barışa gerekseme var. Bu sulh devir içre etraflı semt vatanlarını kapsamalıdır. Bunlar düşüncesince de, Türkiye, Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan, İran ve Rusya. Böyle bir ortaklaşa iş etraflı devletlere kazanım sağlayacaktır, alana sulh gelecektir, buraya denge gelecektir. Türkiye de henüz evvela bulunduğu kadar bu mevzuda herhangi bir muhtelif katkıyı yapacaktır. Bunun geleceğinin aşırı elleme olacağını inanıyorum” dedi.
Katılımcılar panelden sonradan şehri dolaşarak araştırmalarda bulundu. Ziyaretçiler Şuşa kentinde yenileme çalışmalarını ve karışma devrinde Ermenistan'ın Azerbaycanlıların izlerini çıkarmak düşüncesince yaptığı tahribata tanık oldu.
Kamil Nadirli
