İstanbul
Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) üyesi Arap ülkelerinin, 6 Ekim 1973'te başlamış bulunan Arap-İsrail mücadelesi (Yom Kippur) esnasında Tel Aviv'e dayanaklık eylemek verici Amerika ve birtakımı Avrupa ülkelerine dirlik uyguladığı petrol ambargosunun şişman iktisadi tesirleri 48 senedir ağız dalaşı konusu.
Mısır'ın 6 Ekim 1973'te İsrail'e icra ettiği hamleyle fitili ateşlenen Yom Kippur Savaşı, İsrail'in 1967 senesinde pırtlak verici "6 Gün Savaşı"nda karışma etmiş bulunduğu topraklardan çekilmeyi bildirme etmemesi üzerinde başladı.
Suriye ve Mısır'ın önderlik etmiş bulunduğu Arap ülkeleri, İsrail'i, 1967'de karışma etmiş bulunduğu Mısır'ın Sina Yarımadası ve Suriye toprağı bulunan Golan Tepeleri'nden boşaltmak istedi.
İsrail ise 1967 daha sonra Arap saldırıları üstüne güvende bulunduğunu hissediyor, bundan dolayı sulh düşüncesince karışma etmiş bulunduğu toprakları art vermeye ister görmüyordu.
Ambargoya revan süreç
Yom Kippur Savaşı hazırlıkları kapsamında zamanın Suudi Arabistan Kralı Faysal bin Abdulaziz ile Mısır Cumhurbaşkanı Enver Sedat'ın, Riyad’da yanında araya geldiği ve yaklaşmakta bulunan silahlı mücadelede Arapların petrolü yanında tabanca namına kullanmalarına değgin değişmeyen aldıkları tez ediliyor.
Savaşın başlamasından sonradan Suriye ve Mısır'a dirlik çetince vaziyete sakıt İsrail'e iane eylemek talip ABD, 12 Ekim'de İsrail'e iklim eliyle askeri gereç ve tabanca katkısı düşüncesince Nickel Grass Operasyonu'nu başlattı.
OPEC üyesi Arap ülkeleriyle Mısır ve Suriye’den oluşan Petrol İhraç Eden Arap Ülkeleri Örgütü (OAPEC) üyeleri, Kuveyt’te toplanarak Filistin halkının kanuncu hakları garanti dibine alınıncaya derece ve İsrail 1967 senesinde karışma etmiş bulunduğu topraklardan art çekilinceye derece petrol ambargosunu temdit sonucu aldı.
OAPEC üyeleri, rastgele ay petrol üretiminin yüzdelik 5 azaltılmasını öngören ambargoyu 15 Ekim 1973'te duyurdu.
Libya'nın, ABD’ye revan etraflı petrol sevkiyatına ambargo uygulayacağını açıklamasıyla ilkin Suudi Arabistan peşi sıra gayrı OPEC üyeleri de ambargoya dayanaklık eylemek vereceklerini bildirdi. Irak, Bahreyn ve Umman ise bahis konusu petrol ambargosuna katılmadı.
ABD ile başlamış bulunan ambargo bilhassa Hollanda ilkin edinmek neredeyse Batı Avrupa devletleri ve Japonya'ya derece genişletildi.
Petrol boykotunun açıklayan amacı; ABD'ye Orta Doğu'da istikrarlı yanında siyaset benimsemesi düşüncesince bası yapmak, arsıulusal camiası Birleşmiş Milletlerin (BM) 242 mahdut kararını infaz ihtiyacına kandırma etmeye idman ve İsrail'i 1967 evveliyat sınırlara çekilmeye zorlamaktı.
Ancak bire yanında sürede Suudi Arabistan öncülüğündeki Arap devletleri bu ambargo ile Arap kamuoyuna Filistin davası düşüncesince harekete geçebilecekleri mesajını ita fırsatı yakaladı.
Bununla bu arada OPEC üyesi ülkeler, üretimi kısaca ve petrol fiyatlarını yükselterek ülkelerine giren kaynakları artırmaya değişmeyen verdi.
Ambargonun başlamasından itibaren aşamalı namına üretimin azaltılması, boşluk ayına gelindiğinde ekime mucibince yüzdelik 25'lik yanında kesintiye ulaştı.
Ambargonun yansımaları
Uygulanan ambargonun çelimsiz vadede sansasyonel tesirleri oldu. Petrol fiyatlarının kısaca yüzdelik 400 çoğalması petrol ihraç fail devletlerin ekonomilerini şişman miktarda etkiledi ve bu sürede petrol gelirleri istikamet değiştirerek Orta Doğu ülkelerine akıllıcasına akmaya başladı.
OPEC'in ambargosu ve paha yükseltmesi haysiyetiyle Amerika ilkin edinmek neredeyse sanayileşmiş devletlerin ehven petrole mucibince yapılandırılmış bulunan istihsal sistemlerinde zorlanmalar ve daralmalar görüldü.
Petrol fiyatlarındaki çoğalma maliyetlere yansırken, bu boyut enflasyonun hızlanmasına defa açtı. Batı'daki nice ülkede petrol kıtlığı ve istasyonların uğrunda derinlemesine taşıt kuyrukları oluştu.
Bununla baş başa ABD'de şişman oylumlu makine üreten endüstri devleri üretimde duraklamaya giderken, elan önemsiz oylumlu motorlu arabalar üreten Japon firmaları global piyasada yalan sahibi oldu.
ABD'nin İsrail'e desteği üzerinde başlamış bulunan ambargo, NATO içre çatlaklar oluştururken bu boyut hem Avrupa devletleri hem Japonya'nın ABD'nin Orta Doğu politikasından kaçmak istemesi sonucunu doğurdu.
ABD'de petrol tüketimini ıskat eylemek düşüncesince 1974 senesinde otoyollarda çaba limiti namına saatte 90 kilometre belirlendi. Ocak 1974'ten Şubat 1975'e derece devir ışığından elan çok feyizlenmek düşüncesince muhtelif icraat başlatıldı.
Şirketler petrol anımsamak düşüncesince acemi olanaklar aramaya başlarken, Avrupa'da kömür ve çekirdeksel reaktörlerden erke istihsal eylemek düşüncesince incelemelerin yolu açıldı.
ABD’de 1973- 1974 arasındaki petrol fiyatlarındaki artışla baş başa New York borsası kısaca 100 bilyon dolar bedel kaybetti.
Ambargonun sonuçları
OPEC ülkelerinin ecnebi şirketlere dirlik zat petrolleri üstündeki ulusal payları artarken, Suudi Arabistan'ın Aramco firması kamulaştırıldı ve bu süreçten yanında petrol devi namına çıktı.
Öte taraftan Batı ülkelerinin Arap-İsrail çatışması mevzusundaki politikalarını değiştirmemeleri haysiyetiyle ambargonun hedefine dört dörtlük namına ulaşamadığı da belirtiliyor.
Bununla baş başa petrol ambargosu Batı'da seçenek erke araştırmaları, erke tasarrufu ve enflasyonla mücadelede elan hummalı düzen mal politikası uygulanmasına defa açarken, ortaya çıkan petrol krizi Japon ekonomisinin petrol devamlı sanayiden, elektronik endüstrisine yönelmesine ulama sundu.
OPEC ülkeleri, hayattaki petrole bağımlılığa istinaden attığı etap sonucunda, petrol fiyatlarına mucibince karlı bir hale mevrut seçenek erke kaynaklarının kullanımının arttığının ve bağımlılığın oldukça azaldığının farkına vardı.
Nükleer erke ve saf gazdan canlılık üretimi ile bu arada ev ısınmasında tabii natürel taş yağı lambası kullanımı, arabalar düşüncesince seçenek erke kaynakları petrol fiyatlarının azalmasına etken olurken bu boyut petrol üreten devletleri petrole ilişkin ekonomilerini çeşitlendirme arayışlarına da atıf etti.
Ambargonun mimarı: Ahmed Zeki Yemani
"Arap petrolünün bayrak ismi" ve "petrol döneminin temsilcisi" namına aşina Suudi Arabistan emektar Petrol Bakanı Ahmed Zeki Yemani 24 Şubatta 90 yaşlarında Londra'da yaşamını kaybetti.
OPEC ambargosunun baş yapıcılarından bulunan Yemani arsıulusal arenada, Batı'ya petrol ambargosu uygulayıcı icra vekili namına tanındı.
Yemani, Mekke'de 1930'da dünyaya geldi. 1952'de Mısır'daki Kahire Üniversitesi Hukuk Fakültesinden yetkilendirilmiş oldu. Ardından ABD'de New York Üniversitesi ve Harvard Üniversitesi'nde efdal lisans eğitimini tamamladı.
Suudi ailesinden sıfır Yemen asıllı Yemani, Suudi Arabistan Petrol Bakanlığı vazifesini 1962-1986 yılları ortada kısaca 25 sene yürüttü.
1973 petrol krizi ilkin edinmek neredeyse Orta Doğu yaklaşan tarihindeki nice hadisenin tanığı bulunan Yemani, ülkeyi 1973 petrol krizinden çıkarmış ve OPEC'in geçmiş Genel Sekreteri olmuştu. Yemani, OPEC'in geliştirilmesinin en ehemmiyetli isimlerinden bir tanesi namına biliniyor.
Suudi Arabistan'ın OPEC'in kuruluşundan itibaren canlı yanında üyesi olmasını sağlayıcı Yemani, elan ilkin Batılı devletlerin bilge bulunduğu pazarda tutarları belirlemeye başlamış bulunan OPEC'te ehemmiyetli roller üstlendi.
Yemani'nin Batı'ya uyguladığı ambargo, ABD'de mazot fiyatlarını yüzdelik 40 artırmış ve ülkede mazot kıtlığına defa açmıştı. Petrol fiyatlarıysa evren genelinde 4 katına çıkmak ve bu sayede Körfez devletleri zenginleşmeye başlamıştı.
1975'te OPEC toplantısından kaçırılanlar arasındaydı
Yemani, 1975'te Kral Faysal suikasta uğramış bulunduğu kâmil yanındaydı. Aynı yıl, OPEC bakanlarının Viyana'daki OPEC Merkezinde düzenlemiş bulunduğu yanında güruh sırasında, "Çakal Carlos" namına da aşina Venezuelalı Ilich Ramirez Sanchez liderliğindeki yanında ekip yıldırıcı kabilinden denyo alınanlar arasındaydı.
1973 petrol krizinden sonradan çağ Suudi Arabistan'ın ulusal petrol firması "Aramco" namına aşina Suudi Arabistan ulusal petrol şirketinin kamulaştırılma çalışmalarını denetleyen Yemani, Ekim 1986'da Suudi Arabistan Kralı Fahd kabilinden görevden alınmıştı.
