İstanbul
İran, iktisadi yaptırımların kaldırılması düşüncesince aylardır Viyana'da muhataplarıyla müzakereleri sürdürürken ciddi ortağı namına aşina Rusya'nın Washington yönetiminden güvence istemesi nükleer anlaşma görüşmelerine boşluk verilmesine hastalık oldu.
Nükleer anlaşmanın baştan yaşama geçirilmesi ve İran'a geçerli yaptırımların kaldırılması bu şeklinde Avusturya'nın başkenti Viyana'da sabık sene süregelen görüşmelerde boşluk ayında 8. tuğra geçilmişti. Ancak Rusya'nın 24 Şubat'ta Ukrayna'ya saldırısı üstünde Batı'nın bu ülkeye müteveccih ağırbaşlı müeyyide kararlarını açıklaması hemen sonra Moskova yönetiminin güvence şartını ortaya atması 11 aydır devam eden görüşmeleri çıkmaza soktu.
Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, 5 Mart'ta meydana getirdiği açıklamada, "ABD'li meslektaşlarımızdan, (Ukrayna mücadelesi sonrası Rusya'ya müteveccih başlatılan) toy yaptırımların Rusya'nın İran'la ekonomik, ticaret, envestisman ve uygulayım bilimi transferinde özgürcesine teşrikimesai yapmamıza bariyer olmadığını içeren yazılmış müşterek güvence istedik." dedi. Bu ifadeler İran'da birtakımı siyasal analizler kabilinden Rusya'nın Viyana görüşmelerini aksi yönde tesir çabaları namına yorumlandı.
AA muhabirine mütekellim İranlı düzeltmeci politikacı Dr. Ahmed Zeydabadi, Rusya'nın güvence talebinin Viyana görüşmelerini aksi yönde etkilediğini düşünüyor.
Nükleer anlaşmanın yaşama geçmesinden sonradan İran'la ticari ilişkilerinin yaptırımlar dolayısıyla durdurulmaması garantisi istemesinin Moskova'nın çıkarları açısından anlaşılır bulunduğunu dile getiren Zeydabadi, "Aksi takdirde anlaşmanın taraflarından bir tanesi bulunan Rusya nükleer anlaşmanın yaşama geçirilmesiyle müşterek kazanç elde edemeyeceği üzere bundan dokunca görecektir." ifadelerini kullandı.
"İran'ın çıkarları tehlikeye girebilir"
Rusya'nın bu adımıyla İran'ın çıkarları açısından dü probleminin ortaya çıktığını dile getiren Zeydabadi, şunları söyledi:
"Birincisi; Rusya'nın güvence talebi, besbelli müşterek biçimde nükleer anlaşmanın engellenmesi yahut sonuncu anlaşmaya muvasala süresinin uzatılması anlamına gelmektedir. İkincisi; şayet İran, Rusya'nın dünyayla biricik tecim kanalı biçimine gelirse, Moskova bu kanaldan en yukarı faydayı almak isteyecektir ve İran'dan talepleri gün günden artacaktır. Bu durumda, Rusya'ya gereğinden müşterek tomar yakınlaşmış bulunan İran, bu taleplere erinç çıkamayabilir ve bu vaziyette özlük çıkarları tehlikeye girebilir. Bu dü yönden Rusya'nın güvence talebi İran düşüncesince aşırı zararlıdır. Tabii bu arzu Rusların özlük çıkarları açısından mantıksız değildir."
"İran halkı Rusya'ya güvenmez"
İran-Rusya ilişkilerinin evveliyatına bakılınca müşterek inanma sorunundan yalan edilebileceğini kaydeden Zeydabadi, "İran halkı Rusya'ya güvenmez. Ama yönetim, başta muhafazakarlar, ABD'ye erinç Rusların menfaatlerini koruyacaklarına inanıyorlar ve müşterek cins inanma duyarak ona yaklaşan olmaya çalışıyorlar." dedi.
Zeydabadi, Rusya'nın nükleer anlaşmaya bariyer çıkarmasıyla ilgilendiren İran devleti içerisindeki muhafazakarların ikiye ayrıldığına dikkati çekerek, "Nükleer anlaşmaya erinç olanlar, Rusya'nın bu adımından sevinme duyuyorlar. Nükleer anlaşma sağlanırsa Amerika ve Batılı ülkelerle ilgiler yumuşayabilir bu da tutucu kesimin iç siyasetteki yerini tehlikeye düşürebilir diyerek düşünüyorlar." diyerek konuştu.
Çeşitli sorunlarla erinç karşıya bulunan hükümetin ise Rusya'nın bu çıkışından tasalı bulunduğunu tamlayan Zeydabadi, bu rahatsızlığı, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in şimşeklerini üstlerine çekmemek ve içeride Batı'ya yönelişi istemedikleri düşüncesince açık açık dile getirmediklerini söyledi.
Zeydabadi, "İran yönetimi Rusya'ya aksülamel göstermeyi erteleyecektir. Fakat gergi ardı sıra bu problemi çözmeye çalışacaklardır. Eğer bunu gergi peşinde çözemezlerse o takdirde müşterek davranış alacaklardır." değerlendirmesinde bulundu.
ABD ve İran'ın Rusya'yı etüt haricinde tutarga gayri taraflarla anlaşma ihtimaline bağlı ise Zeydabadi, "Rusya, taraflardan bir tanesi ve bu anlaşmada oranı var. taraflardan birinin imzası olmaksızın bu anlaşma beklenir olmaz. Ancak esbak anlaşma lağvedilir ve adına ayrıksı müşterek anlaşma yapılırsa o takdirde olur." dedi.
"Asıl bap İran'ın evren yer yağı pazarına ulaşımının önüne geçmek"
İranlı Uluslararası İlişkiler Uzmanı Dr. Mehdi Mutahharniya, nükleer anlaşmaya yaklaşılmışken Rusya'nın sonuç anda oyunun kurallarını değiştirdiğini söyledi.
Mutahharniya, "Her ne derece korkuyla beklenti ortada birtakımı görüşülmesi müstelzim konuların kalmış olduğu söylense de umumi namına müşterek anlaşmaya varmaya yaklaşıldığı anlatım ediliyordu. Anlaşmaya varılacağı bekleniyordu. Dışişleri bakanlarının anlaşmaya sonuç yolunu özgülemek düşüncesince Viyana'da müşterek araya gelmeleri konuşulurken, Ukrayna vakasının pırtlak vermesiyle Rusya'nın bu güvence rıza konusu gündeme geldi." dedi.
ABD ve Batılı devletlerin Ukrayna mücadelesi hemen sonra Rusya'ya uyguladıkları yaptırımların İran'a geçerli yaptırımları geçtiğini dile getiren Mutahharniya, şunları kaydetti:
"Asıl bap İran'ın evren yer yağı pazarına ulaşımının önüne geçmek. Her ne derece İran Rusya'yı ciddi kuma abuhava namına adlandırsa da dü ülke, erke piyasasında rakip ülkelerdir. Rusya bu yüzden sonuç anda güvence talebini gündeme getirmiştir ve etüt masasını yıktı. Bir anlaşmaya varılmanın sonuç merhalesinde gelinmişti ki, Rusya sonuç anda oyunun kuralını değiştirdi."
Viyana nükleer müzakereleri
İran'ın nükleer faaliyetleri mevzusundaki Kapsamlı Ortak Eylem Planı (KOEP) namına bilinen anlaşmanın ilki, 2015 yılında, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin 5 sürekli üyesi (İngiltere, ABD, Çin, Fransa, Rusya) ile Almanya ve İran ortada imzalanmıştı.
Eski Amerika Başkanı Donald Trump'ın 2018'de ülkesini biricik yönlü namına anlaşmadan çekilme sonucu hemen sonra İran'a müteveccih iktisadi yaptırımlar gene uygulamaya konulmuştu. Bunun üstünde Tahran yönetimi nükleer faaliyetlerine kademeli namına arka dönmüştü.
KOEP'in baştan yürürlüğe konulması bu şeklinde muhit Nisan 2021'de Avusturya'nın başkenti Viyana'da görüşmelere başlamıştı.